เมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม
หล่มเก่า : วิถีไทหล่ม
ดร.วิศัลย์ โฆษิตานนท์ wison_k@hotmail.com
จากเดิมในอดีต ..เพชรบูรณ์เคยเป็นเมืองปิดที่ไม่ค่อยมีผู้คนรู้จัก เพราะมีภูเขาโอบล้อมรอบและไม่มีเส้นทางที่จะใช้ผ่านไปยังเมืองสำคัญอื่น ๆ แต่ปัจจุบันด้วยเส้นทางคมนาคมที่สะดวกขึ้นและด้วยจุดทำเลที่ตั้งซึ่งไม่ห่างไกลจากกรุงเทพฯ มากนัก ทำให้เพชรบูรณ์มีชื่อเสียงโด่งดัง คนรู้จักกันทั้งประเทศในฐานะเมืองท่องเที่ยวที่สำคัญแห่งหนึ่งของเมืองไทย ซึ่งโดดเด่นไปด้วยแหล่งท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ เช่น เขาค้อ ภูทับเบิก น้ำหนาว และตาดหมอก ฯลฯ
อย่างไรก็ตามศักยภาพการท่องเที่ยวของเพชรบูรณ์ใช่ว่าจะมีแค่เพียงเท่านี้ ยังมีการท่องเที่ยวอีกรูปแบบหนึ่งที่สามารถพัฒนาให้เป็นที่น่าสนใจและจะช่วยเติมเต็มการท่องเที่ยวของเพชรบูรณ์ให้สามารถเที่ยวได้ตลอดทั้งปี … นั่นคือ การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม … โดยเฉพาะ “วัฒนธรรมไทหล่ม” ที่มีความงดงาม โดดเด่นและมีอัตลักษณ์สูง มีจุดศูนย์กลางอยู่ที่ “หล่มเก่า” ซึ่งในปัจจุบัน กลิ่นอายแห่งวัฒนธรรมนี้ ยังปรากฏให้เห็นและสัมผัสจับต้องได้
หล่มเก่า เป็นอำเภอที่อยู่ตอนเหนือสุดของจังหวัดเพชรบูรณ์ ตั้งอยู่ริมลำน้ำพุงซึ่งเป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำป่าสัก มีภูเขาขนาบ 3 ข้างคือ ทิศตะวันออก ตะวันตกและทิศเหนือ บริเวณนี้มีพื้นดินอุดมสมบูรณ์ยิ่งนัก ตามประวัติความเป็นมาคือ บริเวณแห่งนี้เป็นที่ตั้งบ้านเมืองดั้งเดิม เป็นชุมชนมั่นคงมาช้านาน โดยมีชื่อว่า เมืองลุ่มหรือเมืองหล่มและเมืองหล่มสัก เป็นพื้นที่อยู่อาศัยของผู้คนที่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เชื้อสายเดียวกับคนลาวหลวงพระบางที่ได้อยู่อาศัยแผ่ขยายครอบคลุมต่อเนื่องลงมาในพื้นที่ทางใต้ทั้งฝั่งลาวและฝั่งไทยรวมถึงแถบแม่น้ำป่าสักตอนบน คนหล่มจึงมีวัฒนธรรม ประเพณีและภาษาของตนเองที่มีอิทธิพลจากวัฒนธรรมล้านช้างอย่างชัดเจน แต่ต่อมา ในสมัยรัชกาลที่ 3 หลังศึกเจ้าอนุวงศ์ พระสุริยวงษาฯ (คง) เจ้าเมืองหล่มสักเห็นว่าการติดต่อค้าขายและการคมนาคมได้เปลี่ยนทิศทางไปโดยให้ความสำคัญกับการติดต่อค้าขายกับบ้านเมืองทางใต้โดยใช้เส้นทางแม่น้ำป่าสักแทน จึงทำการสร้างเมืองหล่มสักขึ้นใหม่ที่ริมแม่น้ำป่าสัก และเมืองหล่มเดิมนี้จึงถูกเรียกว่า หล่มเก่า นับแต่นั้นเป็นต้นมา
บทความนี้ เป็นความเห็นส่วนตัวโดยมีวัตถุประสงค์เพียงเพื่อรวบรวม เรียบเรียง และนำเสนอศักยภาพด้านต่าง ๆ ที่จะเป็นการกระตุ้นให้นำไปสู่การพัฒนา หล่มเก่า ให้เป็นเมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของจังหวัดเพชรบูรณ์ให้ได้ในอนาคต โดยใช้ชื่อว่า “หล่มเก่า : วิถีไทหล่ม” ดังนี้
ด้านลักษณะของผู้คน คนหล่มสืบเชื้อสายมาจากคนลาวที่มีถิ่นกำเนิดจากเมืองหลวงพระบาง ที่คนไทยเคยเรียกว่า ลาวพุงขาว ที่ในอดีตเคยนิยมการสักขาตั้งแต่หน้าขายาวลงมาจนคลุมเขาทั้ง 2 ข้าง ภาษาที่ใช้พูดกันก็เป็นแบบลาวหลวงพระบาง แม้จะมีสำเนียงหางเสียงต่างกันไปนิดหน่อยในแต่ละสถานที่ก็ตาม ซึ่งภาษาหล่มนี้มีเอกลักษณ์ที่ฟังไพเราะ มีโทนเสียงงดงาม นุ่มนวลเหมือนภาษาล้านนาแต่ศัพท์จะเป็นแบบภาษาอีสาน ซึ่งก็ไม่น่าแปลกใจเลย เพราะโดยสภาพทางกายภาพที่ตั้งของพื้นที่ วัฒนธรรมไทหล่มนี้ก็จะอยู่ระหว่างกลางของ 2 วัฒนธรรมดังกล่าว จึงทำให้ภาษาหล่มเป็นการเซาะกันระหว่าง 2 ภาษานั่นเอง คนหล่มเป็นคนมีอัธยาศัยดี มีน้ำใจ เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ มีความจริงใจและให้ตอนรับแขกต่างบ้านอย่างดียิ่ง แสดงให้เห็นถึงสังคมของคนหล่มอยู่ร่วมอย่างอบอุ่นและเอื้ออาทรต่อกันมาช้านาน
ด้านวิถีชีวิตและอาหารการกิน วิถีชีวิตคนหล่มเก่าจะเรียบง่าย และรู้จักกันแทบจะทุกคนทุกหลังคาเรือน ผู้คนนับถือเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา มีการทำบุญตักบาตรกันเป็นประจำ ชีวิตคนหล่มจะเริ่มขึ้นตั้งแต่เช้าตรู่ ทั้งการเตรียมทำงานบ้านและออกไปทำมาหากิน ที่ตลาดสดเมืองหล่มเก่าก็น่าเดินเล่นเป็นอย่างยิ่งเพราะยังคงความเป็นพื้นบ้านและมีวัตถุดิบของสดมากมายที่สามารถนำไปปรุงอาหารบ้านพื้นบ้านชนิดต่าง ๆ ตามฤดูกาลได้ เช่น ผักบีกั้ง แจ่วขี้ปู แจ่วขี้ปลา หมกอีฮวก แกงน้องวัว น้ำยาออดอ้อ น้ำยาปู อูดลูดหน่อไม้ หมกปู ไส้กรอก หมกหน่อไม้ หมกหยวก ซุปบักมี้ ซ่าแตง ฯลฯ ส่วนของกินที่ขึ้นชื่อของหล่มเก่าที่โด่งดังไปทั่วประเทศ ซึ่งใครมาถึงเมืองหล่มเก่าจะต้องมาชิมลิ้มรสชาติกันทุกคน นั่นคือ ขนมเส้นหล่มเก่า ที่ใช้วิธีบีบเส้นสด มีน้ำผสมและเครื่องเคียง ผักแกล้มมากมาย และที่สำคัญที่สุด หล่มเก่าเป็นแหล่งกำเนิดมะขามหวานของจังหวัดเพชรบูรณ์ โดยเฉพาะพันธุ์หมื่นจง และในปัจจุบัน หล่มเก่ายังมีตลาดนัดมะขามหวานที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทยอีกด้วย
ด้านประเพณีและความเชื่อ นอกจากพุทธศาสนาแล้ว คนหล่มยังคงนับถือวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ โดยเกือบทุกหมู่บ้านทั้งในเมืองและนอกเมืองจะมี หอเจ้าพ่อ เป็นที่สถิตเจ้าพ่อซึ่งเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณและคุ้มครองให้ได้รับความปลอดภัยและเจริญรุ่งเรือง ซึ่งแต่ละหมู่บ้านก็จะมีชื่อเรียกเจ้าพ่อประจำหมู่บ้านของตนต่างกันออกไปมากมาย เช่น เจ้าพ่อขุนซวง เจ้าพ่อสามดาว เจ้าพ่อหนองบัว เจ้าพ่อหนองดู่ เจ้าพ่อพระพรหม เป็นต้น เจ้าพ่อทุกองค์จะมีร่างทรงและมีบริวารเจ้าพ่อหรือที่เรียกว่า “กวนข้าวจ้ำ” เป็นจำนวนมาก ซึ่งกรรมวิธีและกฎเกณฑ์การเป็นร่างทรงจะมีรายละเอียดมากมายและน่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง ประมาณเดือน 6 จะมีการเลี้ยงปีกันใหญ่โต ใครอยู่ที่ไหนก็จะกลับมาร่วมงานกัน อีกทั้งเจ้าพ่อยังมีการรักษาโรคภัยไข้เจ็บที่เรียกว่า “การปัว” ให้ผู้คนอีกด้วย … ส่วนนิทานตำนานพื้นบ้านต่าง ๆ ของหล่มเก่า ก็มีมากมาย เช่น การกำเนิดบ้านหินกลิ้ง ประวัติเรื่องราวเจ้าแม่เข็มทองของบ้านวัดตาล ตำนานตอไม้มาดที่บ้านวังบาลที่มีเรื่องราวการขนขอนไม้มาดเพื่อนำส่งลงไปเมืองหลวง โดยระหว่างทางจะเกิดเหตุการณ์ต่าง ๆ จนมีการเชื่อมโยงนำไปตั้งเป็นสถานที่ต่าง ๆ มากมายในหล่มเก่า เช่น พระธาตุดอยสะเก็ด หนองขาม เจ้าพ่อขุนจบ เจ้าพ่ออู่คำ และเจ้าพ่อเหล็กซี เป็นต้น ความเชื่อเรื่องนิทานหลอกเด็ก ผีตาโม่ ของบ้านนาทราย ส่วนประเพณีที่สำคัญของหล่มเก่าคือการแข่งเรือลาพรรษาในลำน้ำพุงที่จัดต่อเนื่องกันมาช้านาน งานประจำปีขนมเส้นหล่มเก่า นอกจากนั้น เมื่อถึงฤดูกาล ยังอาจเห็นประเพณีบุญบั้งไฟในหมู่บ้านต่าง ๆ เช่น บ้านนาแซง บ้านนาเกาะ เป็นต้น อีกทั้งประเพณีการถวายต้นผึ้งก็คงคงมีการปฏิบัติอยู่บ้างตามวัดต่าง ๆ
ด้านศาสนสถาน จุดเด่นของหล่มเก่าประการหนึ่ง คือการมีวัดที่เก่าแก่จำนวนมากมายกระจายกันอยู่ทั่ว ๆ ไป ซึ่งศาสนสถานเหล่านี้เป็นสิ่งสะท้อนยืนยันให้เห็นความสัมพันธ์เป็นเชื้อสายเดียวกันกับคนหลวงพระบางที่มีศิลปะล้านช้าง ได้แก่ หลวงพ่อใหญ่ 3 วัดได้แก่ วัดศรีมงคลบ้านหินกลิ้ง วัดตาลและวัดทุ่งธงไชย สิมโบราณที่วัดศรีบุญเรืองบ้านนาซำ วัดโพธิ์ทองบ้านน้ำครั่ง วัดศรีมงคลบ้านนาทราย และวัดม่วงเย็นบ้านน้ำอ้อย ศาสนสถานที่สำคัญอื่น ๆ ก็มีกระจัดกระจายกันทั่วพื้นที่เต็มไปหมด คือ หลวงพ่อขาวที่บ้านวัดตาล พระธาตุที่วัดพลแพงบ้านนาแซง พระธาตุปู่เถร พระธาตุในวัดศรีฐานและพระธาตุดอยสะเก็ดบ้านวังบาล พระธาตุที่วัดศรีมงคลบ้านหินกลิ้ง พระธาตุวัดม่วงชุมบ้านพรวน และพระธาตุภูผาชัยสวรรค์บ้านภูผักไซ่ นอกจากนั้น ยังมีพระพุทธรูปนอนตะแคงซ้ายและพระพุทธรูปปางถวายพระเพลิงอยู่วิหารหลังโบสถ์วัดทุ่งธงไชยอีกด้วย ที่สำคัญที่สุดคือ ที่หล่มเก่ามีศิลปะที่มีความโดดเด่นสวยงามน่าสนใจเป็นอย่างยิ่งคือ จิตรกรรมฝาผนังในสิมวัดศรีมงคลบ้านนาทราย และจิตรกรรมเสาแปดเหลี่ยมที่ศาลาวัดทรายงามบ้านห้วยมะเขือ
ด้านที่อยู่อาศัยและหมู่บ้าน บ้านเรือนอยู่อาศัยของคนหล่มเก่าแต่เดิมนั้นก็นิยมสร้างด้วยไม้ สร้างใกล้ชิดติดกันอย่างอบอุ่น ใต้ถุนสูง บนบ้านมีส่วนฝาเปิดและตีไม้ระแนงเป็นตารางเพื่อให้อากาศผ่านได้ดีแต่สามารถป้องกันอันตรายจากภายนอกได้ไปในตัวด้วย ความเป็นหมู่บ้านที่อยู่กันอย่างอบอุ่นแน่นแฟ้นกันนี้ ยังจะพบเห็นได้ที่ บ้านศรีสุมัง บ้านวัดตาล บ้านหินกลิ้ง เป็นต้น ส่วนในตัวตลาดหล่มเก่านั้น ยังคงปรากฏให้เห็นเป็นห้องแถวโบราณที่สร้างด้วยไม้อยู่มากมาย โดยส่วนใหญ่ห้องแถวดังกล่าวมีระเบียงอยู่ชั้นสอง ดูสวยงามและมีคุณค่าเป็นอย่างยิ่ง ที่บ้านภูผักไซ่ จะมีบ้านที่สร้างเป็นลักษณะพิเศษคือ บ้านเสายองหิน ที่มีภูมิปัญญาโบราณแฝงอยู่ ชื่อหมู่บ้านต่าง ๆ ในหล่มเก่าก็มีความแปลกและน่าสนใจถึงความหมายและที่มา เช่น หินกลิ้ง หินฮาว โจะโหวะ วังเวิน วังบาล ท่าผู ภูผักไซ่ ปาผา ทับเบิก นาแซง นาเกาะ แก่งโตน สงเปลือย ศิลา ตาดกลอย เป็นต้น
จะเห็นได้ว่า ข้อมูลที่นำเสนอดังกล่าวข้างต้นเป็นเพียงหัวข้อต่าง ๆ ที่สามารถศึกษารายละเอียดให้ลึกซึ้งลงไปได้อีก ซึ่งนับว่าน่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง และหากจะนำมาร้อยเรียงเพื่อจัดให้เป็นเมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมได้นั้น ก็น่าจะสามารถทำได้ในลักษณะดังตัวอย่างแนวคิด ต่อไปนี้
- เมื่อนักท่องเที่ยวเดินทางมาถึง ก็จัดให้พัก Home Stay ที่บ้านศรีสุมัง บ้านวัดตาล บ้านพรวน บ้านวังเวิน หรือบ้านวัดทุ่งธงไชย เป็นต้น
- เจ้าบ้าน Home Stay อาจจัดอาหารพื้นบ้านไทหล่มให้นักท่องเที่ยวที่มาพักได้ลิ้มลองตามวัตถุดิบที่จะมีตามฤดูกาล หรืออาจรวมกันจัดงานเลี้ยงพาข้าวแลงอาหารพื้นเมืองตามฤดูกาล โดยมีการอธิบายที่มา ส่วนประกอบ และคุณประโยชน์ให้นักท่องเที่ยวฟัง ทั้งนี้อาจมีการแสดงของพื้นเมือง และการละเล่นสนุกสนานด้วย
- จัดให้มีจักรยานสำหรับนักท่องเที่ยวได้เที่ยวในตัวตลาด และไปตามลำน้ำพุงตั้งแต่วัดทุ่งธงไชยไปทางบ้านวังเวิน ชื่นชมบ้านเรือนวิถีชีวิตคนหล่มเก่า โดยอาจจัดให้มีแผนที่เส้นทางจักรยานไว้แนะนำนักเที่ยวถึงสถานที่ที่ควรผ่านไปชม
- ช่วงเช้า จัดให้นักท่องเที่ยวใส่บาตรยามเช้าตามบรรยากาศไทหล่ม เสร็จแล้วพาเดินตลาดเช้าสัมผัสสินค้าและวัตถุดิบพื้นเมือง รวมทั้งของกินพื้นบ้านยามเช้าที่ตลาด
- ช่วงสาย จัดให้มีการไหว้หลวงพ่อใหญ่สามวัด ได้แก่ วัดศรีมงคลหินกลิ้ง วัดตาล และวัดทุ่งธงไชย พร้อมทั้งนมัสการพระพุทธรูปปางถวายพระเพลิงและพระพุทธรูปนอนตะแคงซ้าย ถ้ามีเวลาเหลือ ก็สามารถแวะไปไหว้พระธาตุในตัวเมือง เช่น วัดวังเวิน วัดม่วงชุม
- เที่ยง จัดให้กินขนมเส้นหล่มเก่า โดยเน้นเอกลักษณ์ คือการมีเครื่องเคียงต่าง ๆ มากมาย
- ช่วงบ่าย จัดให้นักท่องเที่ยวนั่งสามล้อสกายแล็ปหรือรถสองแถวที่เหมาะสม เพื่อท่องเที่ยวออกไปนอกตัวเมือง โดยอาจเริ่มทางทิศใต้ของเมืองก่อน เพื่อชมจิตรกรรมเสาแปดเหลี่ยมที่วัดทรายงามบ้านห้วยมะเขือ และไหว้พระธาตุพลแพงที่บ้านนาแซง แล้ววนขึ้นมาทางทิศเหนือ ชมบ้านยองหินที่บ้านภูผักไซ่ และจบท้ายวันโดยขึ้นไปไหว้พระธาตุภูผาชัยสวรรค์ ชมพระอาทิตย์ตกดินด้วยความประทับใจ
- เมื่อกลับเข้าเมืองในช่วงเย็น หลังจากพักผ่อนแล้ว อาจจัดให้นักท่องเที่ยวได้เดินเที่ยวที่ถนนคนเดินไทหล่มในเมืองหล่มเก่า และเดินเลือกกินอาหารตามริมถนนตามใจชอบ
- การท่องเที่ยวอีกวันหนึ่ง อาจจัดให้ไปด้านทิศตะวันตกของตัวเมือง โดยไปชม จิตรกรรมฝาผนังวัดศรีมงคลบ้านนาทราย ชมผีตาโม่ วันโพธิ์ทองบ้านน้ำครั่ง ธาตุปู่เถร ธาตุดอยสะเก็ด วัดศรีฐานปิยาราม โรงงานแปรรูปมะขามที่บ้านเหมืองแบ่งหรือกลับมาแวะตลาดนัดมะขามหวานเพื่อซื้อของฝากผลิตภัณฑ์มะขามหวามหรือจะเป็นขนมเทียนแก้ว ไส้กรอก ส้มหมู ซิ่นหัวแดงตีนก่าน ที่ตลาดกลับบ้าน
- ถ้ามีนักท่องเที่ยวกลุ่มใดที่มีความสนใจเรื่องไสยศาสตร์เป็นพิเศษ อาจจัดให้ไปไหว้หอเจ้าพ่อที่มีอยู่มากมายในหล่มเก่า และอาจจัดให้มี “พิธีปัว” รักษาโรคภัยไข้เจ็บให้กับนักท่องเที่ยวที่สนใจด้วย
- หากนักท่องเที่ยวมาตรงกับเทศกาลงานประเพณีที่สำคัญของคนหล่ม ก็อาจจัดให้ไปร่วมกิจกรรมต่าง ๆ นั้นได้ เช่น การแข่งเรือลาพรรษา บุญบั้งไฟ การแห่ต้นผึ้ง งานขนมเส้นหล่มเก่า เป็นต้น ทั้งนี้ อาจมีการกำหนดให้มีการจัดงานประเพณีหรือกิจกรรมทางวัฒนธรรมเป็นประจำในแต่ละเดือนขึ้นมาก็เป็นได้
- การพูดคุยและนำเที่ยวแก่นักท่องเที่ยวทั้งหมด ควรพยายามใช้ภาษาหล่มที่มีความเพราะ อ่อนหวาน งดงาม และสอนให้นักท่องเที่ยวรู้จักศัพท์แปลก ๆ และทดลองพูด นอกจากนั้น ระหว่างไปเยือนหมู่บ้านต่าง ๆ ที่มีหรือพบเห็นชื่อแปลก ๆ ก็ควรมีการเล่าตำนานหรือที่มาของชื่อแต่ละหมู่บ้านด้วย เช่น วังเวิน หินกลิ้ง โจะโหวะ หินฮาว ภูผักไซ่ เป็นต้น
- ความร่วมมือของคนหล่มเก่าเป็นปัจจัยสำคัญที่สุดที่จะทำให้โครงการนี้สำเร็จ คือ นอกจากจะต้องร่วมกันเป็นเจ้าบ้านที่ดีแล้ว รวมกันต้อนรับและไม่เอาเปรียบนักท่องเที่ยว .. ทุกคน ทุกบ้าน ทุกร้านค้าและทุกหมู่บ้าน จะต้องช่วยการจัด ตกแต่งบ้านและร้านค้า วัดวาอาราม สถานที่ต่าง ๆ ตลอดจนจัดสินค้าและอาหารมาจำหน่ายที่ให้คงกลิ่นอายของความเป็นพื้นบ้านไทหล่มให้มากที่สุด ซึ่งอาจจัดให้มีสื่อเชิงสัญลักษณ์ต่าง ๆ เช่น คำขวัญเชิญชวนการท่องเที่ยว ภาพสัญลักษณ์ รวมถึงจัดให้มีเอกลักษณ์การแต่งกายแบบไทหล่มให้เป็นอย่างเดียวกันด้วย รวมทั้งจัดให้มีมัคคุเทศก์ท้องถิ่นเพื่อนำเที่ยวและแนะนำนักท่องเที่ยวอีกด้ว
- กลุ่มผู้ประกอบธุรกิจเกี่ยวเนื่องกับการท่องเที่ยวในหล่มเก่า ก็ควรร่วมกันนำเสนอสินค้าและบริการของตนที่มีกลิ่นอายของความเป็นไทหล่ม รวมทั้งต้องมีการพัฒนาสินค้าของฝากของที่ระลึกเป็นมีสัญลักษณ์ของหล่มเก่า อีกทั้งยังต้องช่วยกันค้นหาและจัดทำภาพสัญลักษณ์ หรือคำขวัญต่าง ๆ ที่จะนำมาใช้ประกอบตัวสินค้าและใช้ในการประชาสัมพันธ์ เช่น ข้อความว่า ไทหล่ม มีเส้น หรือ หล่มเก่า : เมืองหลบ เมืองสงบ เมืองเสน่ห์ เป็นต้น
- องค์กรหลักที่จะต้องขับเคลื่อน บริหารจัดการ เพื่อให้เกิดกิจกรรมการท่องเที่ยงเชิงวัฒนธรรมเช่นนี้ ก็คือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นเทศบาลตำบลหล่มเก่า อบต.หล่มเก่า อบต.หินฮาว อบต.วังบาล และอบต.นาแซง ที่จะต้องทำความเข้าใจ กำหนดการทำงานให้สอดคล้องและเป็นไปในทิศทางเดียวกัน โดยจะต้องแบ่งการดูแลรับผิดชอบที่ชัดเจน โดยไม่ให้มีช่องว่างหรือข้อบกพร่อง รวมทั้งต้องจัดระเบียบบ้านเมือง จัดการจราจร จัดกิจกรรมการท่องเที่ยว สร้างแหล่งเรียนรู้ ดูแลตกแต่งประดับไฟตามสถานที่ ตลาด อาคารไม้โบราณ บ้านเรือนเก่า ศาสนสถาน และจุดสนใจต่าง ๆ อีกทั้งยังต้องเป็นทำหน้าที่หลักในการปลุกสำนึกให้ผู้คนเห็นความสำคัญและร่วมมือในกิจกรรมต่าง ๆ อย่างดีและตลอดเวลา
- องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่ อาจต้องขอความร่วมมือกับองค์การบริหารส่วนจังหวัดเพชรบูรณ์ ในการทำหน้าที่ประชาสัมพันธ์ให้เป็นระบบและกว้างขวางออกไปทั้งในระดับประเทศและระดับโลก โดยใช้สื่อทุกประเภทรวมทั้งสื่อทางสังคม on-line อีกทั้งยังต้องใช้ยุทธศาสตร์การบรรจุให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในแผนส่งเสริมการท่องเที่ยวของจังหวัดฯ ของกลุ่มจังหวัด และของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยให้ได้
ในอนาคตอันใกล้ กำลังจะมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมากมายในประเทศไทยทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง นั่นคือ การเป็นรวมตัวกันเป็น ประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) ของบรรดา 10 ประเทศในภูมิภาคนี้ ซึ่งการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวนี้ จะต้องมีผลกระทบมาถึงจังหวัดเพชรบูรณ์อย่างแน่นอน โดยเฉพาะตามถนนทางหลวงหมายเลข 12 หรือสายเชื่อมโยงระเบียงเศรษฐกิจตะวันออก-ตะวันตก (East-West Economic Corridor) ที่เชื่อมโยงจากประเทศเวียดนามมายังประเทศพม่า ซึ่งเส้นทางสายนี้จะผาดผ่านพื้นที่ตอนเหนือของจังหวัดเพชรบูรณ์ที่บริเวณอำเภอหล่มสัก … สินค้า แรงงาน บริการ การลงทุน การเงิน ที่รวมตัวกันเป็นหนึ่งเดียว (Single Market) ของ ASEAN จะส่งผลให้ผู้คนหลั่งไหลมาสู่จังหวัดเพชรบูรณ์มากขึ้นผ่านเส้นทางดังกล่าว เมื่อมีผู้คนเข้ามามากขึ้น การท่องเที่ยวก็จะต้องมากขึ้นตามไปด้วย เพราะปัจจุบันนี้ การท่องเที่ยวเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตของผู้คนที่จะขาดไม่ได้ …
เมื่อเพชรบูรณ์ของเรามีความโดดเด่นและมีศักยภาพในเรื่องการท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ นั่นคือ เขาค้อ ภูทับเบิก และน้ำหนาว ที่สามารถดึงดูดนักท่องเที่ยวได้จำนวนมากอยู่แล้ว แม้กระนั้นก็ตาม เราควรจะต้องร่วมกันพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมขึ้นมาอีกด้านหนึ่ง เพื่อทำให้เพชรบูรณ์ของเราเป็นเมืองท่องเที่ยวที่สมบูรณ์แบบ สามารถตอบสนองรสนิยมของนักท่องเที่ยวได้ทุก ๆ กลุ่ม ฉะนั้น การพัฒนาหล่มเก่าให้เป็นเมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมไทหล่มจึงเป็นคำตอบที่ลงตัวของบ้านเรา
แต่ … มีสิ่งหนึ่งที่ต้องพึงระวังไม่ให้เกิดขึ้นในการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่เราได้เห็นตัวอย่างความผิดพลาดจากที่อื่น ๆ มาแล้ว นั่นคือการส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยคำนึงถึงธุรกิจเพียงอย่างเดียว จนไปมีผลกระทบเปลี่ยนแปลงรางเหง้าหรือความเป็นตัวตนที่แท้จริงของชุมชน เช่น การนำกิจกรรมหรือธุรกิจที่ไม่มีความเป็นไทหล่มเข้ามาบริการนักท่องเที่ยว หรือการเข้ามาของนักธุรกิจต่างถิ่นเพื่อลงทุนปรับปรุงเปลี่ยนแปลงชุมชนเพื่อตักตวงรายได้โดยไม่คำนึงถึงอัตลักษณ์ความเป็นไทหล่ม และในที่สุด เสน่ห์ของความเป็นไทหล่มก็จะหมดไป
การส่งเสริมการท่องเที่ยววัฒนธรรมไทหล่มจะต้องทำแบบยั่งยืนด้วยการท่องเที่ยวที่สร้างสรรค์โดยมีหลักการว่า คนหล่มจะคงดำเนินชีวิตไปตามครรลองของตนโดยไม่ต้องเปลี่ยนแปลงชีวิตประจำวัน นักท่องเที่ยวจะเป็นฝ่ายมาเรียนรู้ตัวตนที่แท้จริงของชุมชนไทหล่มผ่านการท่องเที่ยว นักท่องเที่ยวจะได้จดจำความเป็นตัวตนของวิถีชีวิตไทหล่ม สามารถไปบอกเล่าต่อให้กับผู้ใกล้ชิดหรือกลุ่มคนที่สนใจ ให้เกิดความต้องการที่อยากจะมาเรียนรู้ความเป็นไทหล่ม อีกทั้งนักท่องเที่ยวยังสามารถกลับมาท่องเที่ยวที่หล่มเก่าได้อีกครั้งแล้วครั้งเล่า ในเวลาใดก็ได้ตลอดทั้งปี และได้เรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ อย่างซาบซึ้งโดยไม่เบื่อเลย
นั่นคือ เหตุผลที่มาของบทความนี้ครับ …เมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม หล่มเก่า : วิถีไทยหล่ม
ดร.วิศัลย์ โฆษิตานนท์ 